آمفيزم (پرهوايي ريه)

24روش درماني براي تنفس آسان

وقتي پزشک آن کلمه را به زبان آورد؛ واقعاً برايتان مثل يک شوک بود. « آمفيزم ». تشخيص پزشک همچون پرده ي سياهي بود که اطرافتان کشيدند. پرده اي که شما را از چيزهايي که واقعاً علاقمند به انجام آن ها بوديد و افرادي که دوستشان داشتيد جدا کرد و احساس کرديد که ديگر - خوشبختانه يا بدبختانه - نمي توانيد روي بدن خود چندان حساب کنيد. دومين چيزي که راجع به آمفيزم فهميديد هم کمکي به شما نکرد. آمفيزم خود عارضه ي بسيار نادري است و معمولاً در اثر آسم يا برونشيت مزمن، بغرنج تر مي شود. هيچ درمان پزشکي يا راهي براي بازگشت راه هاي هوايي به وضعيت اول، در صورت ابتلا به آمفيزم، وجود ندارد. خلاصه بايد بگوييد که با اين ريه هاي فرسوده که عمرشان بيش از سن واقعي شماست گير افتاده ايد.
اين بدترين قسمت قضيه بود.
اما بعد به چيز ديگري هم در مورد خودتان پي برديد و آن اين که شما سرسخت تر و زيرک تر از آمفيزمتان هستيد. به همين دليل هم با خود تصميمي گرفتيد. با خود گفتيد امسال سالي است که وضعيت سلامت خود را تحت کنترل درمي آوريد. مي آموزيد که چگونه زيرک تر باشيد و آسان تر زندگي کنيد. از اين لحظه شما انرژي خود را براي انجام کارهايي که مي خواهيد به انجام برسانيد ذخيره مي کنيد. با خواندن نکات زير در خواهيد يافت که چگونه مي توان به اين هدف دست يافت.
- همين حالا سيگار را ترک کنيد!
بله. دکتر قبلا اين مطلب را به شما گفته. اما شايد آنطور که بايد بر آن تأکيد نکرده است(1). دکتر « هنري گانگ » معتقد است هيچ گاه براي ترک سيگار دير نيست. حتي اگر در دهه ي پنجم يا ششم زندگي خود سيگار را ترک کنيد، از سرعت تخريب و زوال ريه ها کاسته مي شود. حسن ديگر ترک سيگار: بلافاصله ظرفيت و توانايي شما براي انجام ورزش افرايش مي يابد. نظريه ي غالب در خصوص تأثير سيگار در بروز آمفيزم چنين است: دود سيگار نوتروفيل ها را وا مي دارد که به طور انتخابي به ريه ها مهاجرت کنند. نوتروفيل ها آن دسته از گلبول هاي سفيدي هستند که وظيفه ي مبارزه با عوامل بيماري زا را به عهده دارند و ظاهراً اين گلبول آنزيم هايي ترشح مي کنند که موجب تحليل و خورده شدن بافت ريه مي گردد. در افراد عادي بين اين آنزيم و آنتي تريپسين - يعني ماده اي که آنزيم را مهار مي کند - تعادل وجود دارد. در موارد نادر افراد غيرسيگاري نيز به آمفيزم مبتلا مي گردند. در اين افراد که دچار يک اختلال وراثتي نادرند آنتي تريپسين به مقدار کافي وجود ندارد.
- از استنشاق دود سيگار ديگران بپرهيزيد
همان قدر که دو سيگار خودتان برايتان مضر است، دود سيگار همسرتان و يا استنشاق هواي دود آلود يک سالن نمايش هم برايتان زيان آوراست. بنا به گفته ي « گانگ » همسر يک فرد سيگاري پس از چند دهه زندگي مشترک ممکن است در نتيجه استنشاق دود سيگار او دچار سرطان ريه گردد.
- از مواد حساسيت زا دوري کنيد
چنانچه حساسيت شناخته شده داريد و مواد حساسيت زا بر تنفس شما تأثير مي گذارند، اجتناب از اين مواد هنگام ابتلا به آمفيزم از اهميت مضاعف برخوردار است. (براي کسب اطلاع بيشتر در خصوص کنترل حساسيت به فصل آلرژي مراجعه فرماييد).
- هر آنچه را مي توانيد تحت کنترل خود درآوريد
راه هاي هوايي آسيب ديده قابل ترميم نيستند. به گفته ي دکتر « رابرت سندهاس » تنها کاري که مي توان انجام داد اين است که بياموزيم که چگونه مي توان به شکل مؤثري تنفس کرد، از عضلات استفاده نمود و کارهاي خود را به انجام رساند. به طور مثال اگر بتوانيد وسايل آشپزخانه خود را طوري بچنيد که کاري که قبلاً طي ده مرحله انجام مي شد، اينک در 5 مرحله به انجام برسد، بسيار بهتر خواهد بود.
- ورزش
همه ي متخصصان در خصوص اهميت حياتي ورزش منظم در مبتلايان به آمفيزم اتفاق نظر دارند. چه نوع ورزش هايي بهتر است؟ بنا به اظهار نظر دکتر « رابرت تيگو » پياده روي احتمالاً بهترين نوع ورزش براي کل بدن است. هم چنين به منظور ايجاد هماهنگي در عضلات قسمت هاي فوقاني نيز انجام ورزش لازم است. از وزنه هاي دستي 0/5 تا 1 کيلوگرمي براي تقويت عضلات گردن، قسمت هاي فوقاني شانه و قفسه ي سينه استفاده نماييد. اين مسأله بسيار مهم است. زيرا افراد مبتلا به بيماري هاي مزمن ريه، بيش از ساير افراد از عضلات گردن و بخش هاي فوقاني دستگاه تنفسي استفاده مي کنند. به نظر مي رسد شنا براي مبتلايان به آسم و آمفيزم واقعاً مفيد باشد. زيرا اين ورزش به آنان امکان مي دهد هواي بسيار مرطوبي را تنفس نمايند.
- کاهش حجم غذا و افزايش وعده هاي غذايي
با پيشرفت بيماري و ايجاد انسداد بيشتر در مسير عبور هوا، ريه ها در اثر گير افتادن هوا درون آن ها بزرگ تر مي شوند. بزرگي ريه ها موجب وارد آمدن فشار به حفره ي شکم شده و در نتيجه فضاي کمتري براي استاع معده باقي مي ماند. به همين دليل با خوردن شش وعده غذاي کم حجم بيش از خوردن سه وعده غذاي مفصل احساس راحتي مي کنيد. به عقيده ي دکتر « تيگو » بهترين کار استفاده از غذاهاي پرکالري کم حجم نظير غذاهاي سرشار از پروتئين است. لازم است بدانيد که طولاني شدن مراحل هضم غذا موجب هدايت خون و اکسيژن به طرف معده و دور شدن آن ها از ديگر نقاط بدن که ممکن است بيش از معده به خون و اکسيژن به طرف معده و دور شدن آن ها از ديگر نقاط بدن که ممکن است بيش از معده به خون و اکسيژن نياز داشته باشند مي گردد.
- حفظ وزن بدن در حد مناسب
برخي از مبتلايان به آمفيزم وزن زيادي داشته و تمايل به نگه داشتن آب و مايعات در بدن آنان ايجاد مي گردد. براي حمل و جابجايي وزن اضافه ي بدن، به انرژي بيشتري نياز است. پس هر چه وزن فرد به وزن ايده آل نزديک تر باشد براي ريه ها بهتراست. مبتلايان واقعي آمفيزم بسيار لاغرند. زيرا مجبورنند شديدتر تنفس کرده و انرژي بيشتري مصرف نمايند. اگر وزنتان کمتر از حد طبيعي است، خودتان وظيفه شناس باشيد و از کالري بيشتري مصرف نمايند. اگر وزنتان کمتر از حد طبيعي است، خودتان وظيفه شناس باشيد و از کالري بيشتري استفاده کنيد. غذاهاي سرشار از پروتئين منبع خوبي براي تأمين کالري به شمار مي روند.
- قهرمان تنفس شويد
براي آن که بتوانيد از هر تنفسي که مي کنيد نهايت بهره را ببريد، چند روش مختلف وجود دارند که عبارتند از:
- يکنواخت تنفس کردن
هنگامي که دکتر « تيگو » و همکارانش بر روي 20بيمار مبتلا به آمفيزم پيشرفته تحقيق کردند، دريافتند که اين افراد حتي تحت شرايط عادي الگوي تنفسي نامنظمي داشتند. نمودار تنفسي آنان سراسر متشکل از تنفس هاي کوچک و بزرگ بود. دکتر « تيگو » و همکاران به اين افراد الگوهاي تنفسي عادي را آموزش دادند و حداقل در کوتاه مدت مؤثر واقع شد.
- تنفس با ديافراگم
اين روش مؤثرترين روش براي تنفس است. کودکان به طور طبيعي به اين روش تنفس مي کنند. اگر آنان را تماشا کنيد، متوجه مي شويد که با هر تنفس شکم آن ها بالا و پايين مي رود (2). نمي دانيد که با ديافراگم تنفس مي کنيد يا قفسه سينه؟ دکتر « فرانسيسکو پِرِز » به بيماران خود توصيه مي کند که دراز بکشند و دفترچه ي راهنماي تلفني، به اندازه دفترچه راهنما تلفن شهر خود را بر روي شکم خود قرار دهند و ببينند هنگام تنفس کردن چه اتفاقي مي افتد.
- بازنگه داشتن راه هاي هوايي
به گفته ي دکتر « گانگ » اگر روزي 30 دقيقه در حالي که لب هاي خود را به هم مي فشاريد به آرامي عمل بازدم را انجام دهيد، مي توانيد عضلات تنفسي خود را تقويت نماييد. سعي کنيد مدت زمان انجام بازدم دو برابر عمل دم به طول انجامد. اين کار باعث مي شود ريه ها کاملاً از هواي کهنه تخليه شده و هواي تازه به درون آن ها جريان يابد. هم چنين مي توانيد دستگاهي از داروخانه خريداري کنيد که هنگامي که در مقابل آن تنفس مي کنيد در برابر بازدم شما از خود مقاومت نشان دهد. اين وسيله مانند يک دهاني پلاستيکي است که حلقه اي به انتهاي آن متصل است. هنگامي که حلقه را مي چرخانيد قطر مدخل دهاني تغيير مي کند. ابتدا دهانه را تا حد ممکن باز کنيد و يک دم عميق و متعاقب آن يک بازدم انجام دهيد. پس از انجام يک دم و بازدم کامل، تنفس بعدي را انجام دهيد.
- مصرف ويتامين C و E
دکتر « سندهاوس » به بيماران مبتلا به آمفيزم مصرف 250ميلي گرم ويتامين C دو بار در روز و 800 واحد بين المللي ويتامين E دو باردر روز را پينشهاد مي کند. (البته بدون تأييد و نظارت پزشک به خود درماني با اين ويتامين ها يا هر ويتامين ديگري اقدام نکنيد). به گفته ي دکتر « سندهاوس » صحت روش ويتامين درماني به اثبات نرسيده. ولي طبعاً نمي تواند زياني داشته باشد. به عقيده ي وي ويتامين هاي C و E از آن جهت که داراي خاصيت آنتي اکسيدان مي باشند ممکن است در اين مورد مؤثر باشند. وي در ادامه مي گويد: « ما مي دانيم که مواد اکسيدان موجود در دود سيگار موجب آسيب ديدن ريه ها مي شوند ».
- به خودتان اجازه دهيد غمگين شويد
زندگي با وجود آمفيزم و بدون آن يکسان نيست. پس به توصيه ي دکتر « پرز » لازم است به خود اجازه دهيد از هر يک از مراحل غم و اندوه بگذريد (3). البته کمبودها و خساراتي متوجه شما مي گردند. اما کمي بعد متوجه مي شود که مي توانيد بيماري را تحت کنترل خود درآوريد. به عقيده ي دکتر « پرز » آخرين مرحله اي که بايد از آن عبور نمود، مصالحه کردن است. يعني بايد به جاي آن که هر چيز را به طور مطلق خوب يا بد فرض کنيد، گذشت و اغماض نماييد.
- تمدد اعصاب
اگر آگاهانه به بيماري به عنوان يک تهديد و خطر بنگريد، موجب تحريک يکسري مکانيسم هاي روانشناختي مي شود که بيماري شما را وخيم تر خواهند کرد. هنگامي که دايماً در وضعيت آماده باش به سر مي بريد، به مصرف اکسيژن بيشتري نياز پيدا مي کنيد. هشدار و آماده باش توسط فرايند تفکر که تحت کنترل شماست ايجاد مي گردند. پس اين بدان معناست که مي توان مکانيسم هاي روانشناختي را هم (مثل فرايند تفکر) تحت کنترل درآورد.
- توجه خود را به حال معطوف سازيد
دکتر « پرز » مي گويد « زماني که در مورد بيمار کردن خود احساس گناه مي کنيد، جهت افکار خود را به سمت حال و آنچه اکنون در حال وقوع است معطوف نماييد. در مورد آنچه در گذشته رخ داده نمي توان کاري کرد. تنها مي توان از آن تجربه آموخت. در اين هنگام سرزنش خود و عصبانيت دو امر طبيعي اند. بهترين کار آن است که راجع به احساس خود با کسي صحبت کنيد و بعد آن را به دست فراموشي بسپاريد ».
- طراحي اهداف کوچک
يک روش براي معطوف ساختن توجه از، آمفيزم دارد مرا ناتوان مي کند "به " آمفيزم چيزي است که من مي توانم آن را کنترل کنم"، طراحي و تعيين اهداف کوچک و واقع گرايانه است. دکتر « پرز » ورزش را روش خوبي براي ارتقاي اعتماد به نفس معرفي مي کند. وي مي گويد: « بر اساس شواهد و واقعيات جسمي خود اهدافي کوچک و واقعي در نظر بگيريد. جهت ارزيابي پيشرفت خود از جدول و نمودار استفاده کنيد. اين روش، سنجشي قابل رويت در مورد توانايي شما در انجام هر کار را به دست مي دهد ».
- پيوستن به گروه هاي توان بخشي
دکتر« گانگ » پيوستن به يک گروه توان بخشي تنفسي را توصيه مي کند. اين گروه قادر است آموزش هاي لازم در مورد شرايط خاص شما را در اختيارتان گذارده و برايتان حمايت اجتماعي فراهم آورد. آمار نشان مي دهد اين قبيل برنامه ها از تعداد افراد نيازمند به بستري شدن مي کاهند(4).
- از يکي از اعضاي خانواده درخواست کنيد تا نقش مربي را ايفا کند
از يکي از اعضاي خانواده بخواهيد مربي شما شود و مواقعي که به تنگي نفس دچار مي شويد شما را ياري دهد. دکتر « پرز » مي گويد: « يک مربي مي تواند در انجام فنون اوليه ي تمدمد اعصاب و شل کردن عضلات به شما کمک کند. مربي مي تواند کنار شما بنشيند و از شما در مورد روند فکري تان قبل و حين حمله سوال کند ». وي در ادامه مي افزايد: « بيماران مبتلا به آمفيزم از نقطه نظر روانشناختي افراد بسيار طبيعي هستند و به محض آن که آنچه را در ذهنشان مي گذرد به زبان مي آورند. خود در مي يابند که مسأله بسيار خنده دار و مضحک بوده و به محض آنکه شروع به خنديدن مي کنند، عضلاتشان شل مي شود و مجدداً قادر به تنفس عادي مي گردند.
- خود را قرنطينه اجتماعي نکنيد
به گفته ي دکتر « تيگو » بايد از تعميم دادن تنگي نفس به شرايط مختلف پرهيز کرد. بعضي از بيماران با خود فکر مي کنند: "خوب، من به احتمال زياد نمي توانم اين کار را انجام دهم". و چون مي ترسند مبادا با خارج شدن از منزل دچار تنگي نفس گردند، از رفتن به جاهايي که به طور معمول در آنجا لذت مي برند اجتناب مي کنند. اجازه ندهيد بيماري شما را از اجتماع جدا سازد.
- سرعت مناسب براي انجام کارهاي خود را بيابيد
يک نکته ديگر که آموختن آن براي افراد مبتلا به آمفيزم واجب است اين است که کارها را با سرعتي متناسب با توان خود انجام دهند. اين افراد واقعاً قادرند آنچه را که مي خواهند انجام دهند. به شرطي که آن را با سرعتي متناسب با بدن خود به انجام رسانند.
- زيرکانه تر عمل کنيد
گاهي چيزهاي کوچک قادرند تغييرات بزرگ ايجاد کنند. آيا مي توانيد محيط کار خود را طوري ترتيب دهيد که با تلاش کمتر قادر به انجام کار بيشتري باشيد؟ در مورد چيدن ميز غذا چطور؟ آيا نمي توانيد ظرف ها را به جاي اين که آن را ابتدا در جاي ديگري بگذاريد مستقيماً از آبچکان به ميز غذا منتقل کنيد؟ انجمن ريه آمريکا هم چنين توصيه مي کند که از يک ميز چرخدار سه طبقه براي انجام کارهاي منزل کمک بگيريد. صرفه جويي هاي کوچک نظير آنچه گفته شد مي توانند از اتلاف مقدار زيادي انرژي جلوگيري کنند.
- تنظيم تنفس هنگام بلند کردن اشياء
بنا به گفته ي انجمن ريه آمريکا اگر به ياد داشته باشيم که هنگام بلند کردن اشياء در حالي که لب ها را جمع کرده ايم عمل بازدم را انجام دهيم، انجام کارهاي منزل آسان تر خواهد شد. پس از بلند کردن شيء مي توانيد عمل دم را انجام دهيد. به همين ترتيب اگر ناگزير به بالا رفتن از پلکان هستيد، هنگام بالا رفتن، بازدم و زماني که مي ايستيد، دم را انجام دهيد.
- از مصرف اسپري هاي غير ضروري خودداري نماييد
طبق توصيه ي انجمن ريه آمريکا لازم نيست با استنشاق مواد ناشناخته بر مشکل تنفس خود بيفزاييم. براي حالت دادن و نگه داشتن موها، از نگه دارنده هايي که به صورت مايع يا ژل مي باشند و نيز از ضد عرق هاي جامد يا مايع استفاده نماييد. از مصرف اسپري هاي تميزکننده ي وسايل منزل بپرهيزيد.
- بگذاريد آزاد باشند
منظورمان لباس هايتان است. لباس هايي انتخاب کنيد که هنگام پوشيدن آن ها امکان اتساع معده و شکم وجود داشته باشد. يعني بايد از بستن کمربند، کرست و گن هاي سفت خودداري کنيد. براي زنان احتمالاً پوشيدن کرست هاي تاپ مانند، راحت تر از کرست است. هم زنان و هم مردان مي توانند به جاي کمربند از بند شلوار استفاده کنند.

پي نوشت ها :

1. اشاره به نکته ي ظريفي است که حتي در کتاب هاي مرجع پزشکي به آن اشاره مي شود: «بسياري از سيگاري ها ابراز مي کنند که تا به حال هيچ پزشکي به آن ها نگفته است سيگار را ترک کنند». اين وظيفه پزشکان را سنگين تر مي کند. «ويراستار پزشکي»
2. در حالت خوابيده به پشت. «ويراستار پزشکي»
3. منظور مراحل مختلف پروسه ي «سوگ» است که معمولاً پس از مرگ عزيزان يا از دست دادن عضوي از اعضاي بدن ايجاد شده و نهايتاً ظرف 6 ماه تا يک سال برطرف مي شود. در کنترل واکنش «سوگ» برون ريزي احساسات، تشويق شده و نهي از گريه يا خشم توصيه نمي گردد. «ويراستار پزشکي»
4. چنين گروهي در ايران وجود ندارد يا براي ما ناشناخته است. «ويراستار پزشکي»